Te Kete Ipurangi Navigation:

Te Kete Ipurangi
Communities
Schools

Te Kete Ipurangi user options:


You are here:

1.13.2 McAuley High School, Aukilani

O le vasega 12 lenei i McAuley High School. E to'asefulufitu tamaiti ma o Sāmoa uma i latou. E to'aiva tamaiti na fananau i Niu Sila ae to'avalu na fananau i Sāmoa. O lenei vasega e mafai ona fa'asāmoa uma tamaiti 'ae iai foi nisi taimi e fa'amalamalama ai manatu i le fa'aperetania. O le matūtua o tamaiti e sefulu ma le ono ma le sefulu ma le fitu Tausaga. O i latou fo'i sa amata mai le a'oa'oina o le gagana Sāmoa i le vasega 9.

O lenei galuega e fa piliota na fai ai. O le alafua o galuega na fa'aaogaina o le fefa'asoaa'i ai mafaufauga i ni mea sa faia, i ni faamatalaga, ma ni manatu totino o i latou o lo'o a'oina le gagana.

Vaega 5

Fuafa'atatau

E tatau ona maua ni avanoa e i latou o lo'o a'oina le gagana e:

  • fa'aali nisi manatu e talafeagai i se matā'upu
  • finau atu i sona manatu i se matā'upu
  • fesili, fa'aalia, ma tali atu i manatu fa'aalia o isi.

(Ta'iala mo le Gagana Sāmoa i Niu Sila, itulau 62)

Fa'anaunauga ia 'Ausia

E mafai e tamaiti o lo'o a'oina le gagana ona:

  • fa'aaogā le gagana fa'aaloalo;
  • iloa ona fa'aaogā fa'alagiga faigofie o ē o i totonu o se fonotaga;
  • iloa ona fa'a'upu se manatu i totonu o le fono ('amataga, ogātotonu, fa'ai'uga).

Galuega

  1. O se matā'upu sa fa'a'autū i ai le fonotaga a le vasega e 'avea ma ta'iala o le lesona e fa'apea. Ia fa'atuina se telefoni i totonu o le lotoā a le ā'oga e fa'aaoga e tamaiti ā'oga.

Sa fa'asolo fa'apea le fonotaga:

(a)

tatalo amata;

(e)

fa'afeiloa'iga;

(i)

faitauina o minute o le fonotaga talu ai;

(o)

lipoti o le tupe;

(u)

matā'upu o le fono;

(f)

faaiuina o le fono.

Ina ia iloa e le faiā'oga po o le ā le tulaga o iai le iloa o tamaiti e uiga i fonotaga a'o le'i faia le lesona na ia saunia ai se lisi o 'upu ma uiga, ona 'oti'oti lea ma tu'u i totonu o teutusi ta'itasi. Na vaevaeina le vasega i vaega ta'ito'atolu. O galuega a vaega ta'itasi o le toe fa'avasega sa'o lea o 'upu ma uiga. E tofu lava le vaega ma le teutusi o le seti o 'upu ma uiga. A'o faia lenei galuega, sa fetufaa'i manatu o tamaiti ona o nisi 'upu ma uiga e malamalama ai latou, 'ae le o malamalama i nisi vaega. O 'upu ia ma o latou uiga.

'Upu Fa'atupula'ia o le Fono

  1. ta'ita'ifono: tagata e faatautaia le fono;
  2. suita'ita'ifono: tagata e ta'itaiina le fono pe'ā le 'auai le ta'ita'ifono;
  3. failautusi: tagata e tusitusia minute o le fono;
  4. teutupe: tagata e teuina tupe a le mafutaga, fa'alapotopotoga, ma vasega;
  5. suiusufono: o e 'auai i le fono;
  6. amataga o se manatu: upu e fa'aoga muamua i le fa'aaliga o se manatu;
  7. fa'a'upuina o se manatu: 'upu e fa'alautele ai se manatu;
  8. faai'uina o se manatu: upu e fa'auma ai le fa'amatalaina o se finagalo;
  9. fa'atūina o se lafo: 'upu e fa'aaoga e fa'atūina aloa'ia ai se lafo ina ia pāsia;
  10. fa'aluaina o se lafo: lagolagoina aloa'i'a o se lafo fa'atū;
  11. tete'e o se lafo: manatu le 'auai i se lafo;
  12. palota: filifiliga aloa'ia e faia e se suiusufono;
  13. minute: lipoti o le fono;
  14. lipoti o le tupe: tusitusiga o mea olo'o fa'aaogā iai tupe;
  15. fa'afeiloa'iga: tautalaga e fa'atalofa atu ai i le suiusufono.

Na asiasi le faiā'oga, fesilisili ma fesoasoani i galuega a vaega 'eseese. Ina ua mae'a, ona talanoa fa'atasi loa lea o le vasega e ala i lipoti a vaega 'ese'ese i 'upu ma o latou uiga. Sa fesoasoani fo'i le faiā'oga ma maua fa'atasi ai e le vasega 'upu ma o latou uiga. Na fa'ai'uina i le tusia i lalo i 'api a tamaiti 'upu ma o latou uiga sa'o.

  1. Sa fa'ata'ita'i e le faiā'oga i le vasega le gagana e masani ona fa'aaogāina i totonu o fonotaga e iloa ai le fa'aaloalo, 'upu e fa'aaogā mo ē o i totonu o le fono, ma le fa'afeso'ota'iga o 'upu mai le amata se'ia o'o i le fa'ai'uga o se manatu. O nisi o fa'ata'ita'iga sā fa'aaogāina e iai vaega nei.
  • Fa'afeiloaiga o le fono: o le a amata la tatou fonotaga (tatalo). E muamua ona fa'afeiloa'i atu i le tatou fonotaga i lenei aso ...
  • 'Amataga: fa'afetai atu i le saunoaga i lau susuga i le taita'ifono ... Lau susuga i le ta'ita'ifono, le pa'ia o le laulau, ma le mamalu o la tatou fonotaga ...
  • Ogātotonu: o si o'u manatu vāivāi i le matā'upu. Muamua ou te manatu e tatau ona ... lua ...e iai lo'u manatu e ...ona o itū nei ...
  • Fa'aiuga: o si o'u manatu vāivāi lea 'ae o le mea lava e tasi i ai le fono o le mea lenā e tatau ona fai. Fa'afetai mo le avanoa. Ia manuia la tatou fonotaga.
  • Fa'atūina o se lafo: ou te fa'atū atu se lafo ina ia ...
  • Fa'aluaina o se lafo: ou te fa'aluaina le lafo ...
  • Finau ma tete'e: ou te le lagolagoina le lafo ma le manatu ona o itū nei ...

Na tusia i 'api a tamaiti fa'ata'ita'iga e pei ona tā'ua i luga.

O le galuega na soso'o ai o le filifilia lea e le tamaititi o se pepa na saunia e le faiā'oga e faatatau i le matā'upu o le fonotaga a le vasega (e pei ona tā'ua i luga). O lo'o tusia ai i lea pepa le Tofiga o le tagata e sauni i ai lana tautalaga.

Fa'ata'ita'iga

  • Matāfaioi 1, lagolagoina: "O oe o se tasi o le fono e te lagolagoina le faatūina o se telefoni i le ā'oga. Fa'amatala mafua'aga ua talafeagai ai ona fai lea tulaga."
  • Matāfaioi 2, tete'e: "O oe e te tetee i le faia o se telefoni i le lotoā. Fai ni ou manatu e lagolago ai lou taofi."
  • Matāfaioi 3: "O oe o le ta'ita'ifono o le a e fa'afeiloa'ia suiusu fono."
  1. E tasi le piliota na tu'uina i le tamaitiiti lava ia e tusi ai lana tautalaga ae fa'auma i le fale.
  2. O le piliota na soso'o ai sa galulue ai ta'ito'alua tamaiti e va'ai le tasi i le galuega a le isi, po'o iai ni itū e fa'alelei atili. Na iai fo'i ma le fesoasoani a le faiaoga.
  3. Ina ua mae'a sa amata loa se talanoaga na lauina ai e tamaiti a latou matafaioi ma a latou tautalaga. E tele ni matāfaioi 'ese'ese i totonu o le fono na alia'i mai atoa fo'i ma tautalaga na saunia e tamaiti. O le avanoa lea sa fa'alogologo ai le tasi i le sauniuniga a le isi a'o fa'aopoopo ma fa'atonutonu pea le faiā'oga aemaise i le fa'aaogāina o le gagana e fatufatu ai manatu. Mai lea talanoaga sa malamalama atili ai tamaiti i matāfaioi ma fa'aupuga 'ese'ese e fa'aaogāina i totonu o fono. Ina ua mae'a sa fa'atinoina loa le fonotaga a le vasega e uiga i le matā'upu: "Ia fa'atūina se telefoni i totonu o le lotoā a le ā'oga e fa'aaogā e tamaiti ā'oga."

Sa matau e le faiā'oga tomai o tamaiti i se fuafa'atatau a'o fa'atino le fonotaga.

Fa'aleleiga 'Atili o Galuega Fa'afā'iaoga i totonu o Vasega

O le vaega lenei o le motugā'afa ua fuafuaina ina ia fesoasoani ia te oe i le filifilia o malamalama'aga 'autu mo le a'oa'oina o le fa'alogo ma le tautala. O le fa'anaunauga ia mafai ona iai ni suiga i 'auala e fa'atino ai galuega i totonu o le vasega. O le fa'amoemoe ia avea nei galuega sā'ili ma fesoasoani e fa'atupu manatu ai i ni suiga talafeagai i lou a'oa'oina o le gagana Sāmoa.

E tāūa ona fa'amaumau fa'atinoga o suiga o galuega i totonu o lau vasega e pei ona avatu i le avanoa o i lalo. E aogā foi nei fa'amaumauga mo fetufaa'iga ma le faiā'oga o le polokalame.

O a ni suiga e mafai ona e fa'ata'ita'iina i totonu o lau vasega?

Talatalanoa ma le foemua:

Fa'amaumauga o Manatu o le Faiā'oga

Kuata

Faiā'oga

Faiā'oga o le polokalame

Suiga i A'oa'oga o Vasega

O se fa'ata'ita'iga, o le tufaina o galuega sa'ili'ili ua 'ausia ma tamaiti, feso'ota'iga ma ē o lo'o a'oina le gagana i le lesona i ni vaega e manaomia atili ai se fesoasoani.

Fuafuaga o Galuega

Fa'amatalaga o le vasega:
Iunite:
Fuafa'atatau:
Fa'anaunauga 'ausia:

Fa'amaumauga

 
O a mea na lelei? O a ni lagona o tamaiti? O a ni vaega e ao ona ou fa'aleleia atili? Fautuaga mai le faiā'oga o le polokalame. O a nisi vaega e soso'ō ai?
Aso:  
Aso:  
Aso:  
Aso:  

Tāaofa'iga

Na iai se aogā i tamaiti o le suiga o lau fa'atinoga fa'afaiā'oga?
O a ni itū lelei?
E fa'apefea ona e iloa?
O a nisi vaega o lenei motugā'afa e mafai ona e fa'aaogāina?


Footer: