Te Kete Ipurangi Navigation:

Te Kete Ipurangi
Communities
Schools

Te Kete Ipurangi user options:


You are here:

2.5 Faitau i le Gagana Sāmoa o se Gagana Lonalua

Ua manino mai i su'esu'ega le tāua o le iloa o 'upu, le kalama o fuai'upu, ma le tu'ufa'atasiga o fuai'upu i le iloa lea faitau mālamalama. O le iloa faitau se gagana lona lua, ua tele pea mau e faapea a iloa faitau le gagana muamua ua faigōfie fo'i ona faitau le gagana lona lua. Ua lē fa'amāonia ia mau i ni su'esu'ega. O le tūlaga ua mautinoa mai su'esu'ega, o le iloa faitau o le gagana lona lua, ua va'ava'alua ai le iloa faitau o le gagana muamua, ma le lava o le iloa o 'upu, ma le kalama o le gagana lona lua (Carrell, 1991; Bossers 1992; Bernhard ma Kamil, 1995, i le tusi a Alderson, 2000).

Ae ao fo'i ona manatua le tāua o le iloa o tu ma aga a Sāmoa i le fa'avasegaga ma le fa'asologa o le gagana tusitusi i fa'amaumauga ma tautalaga faapitoa e pei o fa'asilasilaga, faa'salalauga, talatuu, ma fagogo.

E iai ni tūlaga o le gagana Sāmoa e ao ona nofo uta i ai faiā'oga mo tamaiti o lo'o a'oina le gagana Sāmoa o se gagana lonalua.

  • Upu – O le a faigata ona faitau le gagana Sāmoa se'i vagana ua lava 'upu e iloa. O lona uiga e tatau ona tele ni avanoa e a'o ai e tamaiti 'upu e mo'omia i le faitau tusi. Ua aofia ai 'upu fa'aaloalo o 'upu masani.
  • Kalama – O le fa'asologa o vāega o le gagana Sāmoa i fuai'upu e 'ese lea mai le gagana Peretania. E tatau ona iloa e tamaiti vaega o le gagana i fuai'upu.
  • Foliga ma fa'aleoga – E tatau ona mālamalama tamaiti i fa'aleoga o mata'itusi ma le suia o le uiga o 'upu pe'ā fa'aaogā fa'amamafa, ma komaliliu.
  • Fa'avasegaga o fa'amaumauga ma tautalaga – O le mamanu o nisi tusitusiga ma tautalaga fa'asāmoa ua 'ese mai lea i fa'aaogaga i le gagana Peretania. O le fa'ata'ita'iga o se tusi alofa i le gagana Sāmoa e masani ona amata i se fa'afetai i le Atua. O se fa'asilasilaga e 'āmata i fa'alagiga. O le fāgogo e 'āmata i fuaitau e pei "O le fāgogo ia Tapitofau ma Ogāfau "po'o" I aso a la ua leva …". E tatau ona mālamalama tamaiti i fausaga fa'apitoa o tusitusiga i le gagana Sāmoa. E mafai fo'i ona fa'amālamalama iā i latou ia tūlaga i le gagana Peretania. O se fa'ata'ita'iga e mafai ona fa'alogologo tamaiti i se fāgogo, faitau i se faaliliuga o se fagogo, ona faamalamalama lea fa'aperetania o vāega o le fāgogo ma le fa'asologa.

O tamaiti o lo'o a'oa'oina le gagana Sāmoa o se gagana lonalua, e matuā fa'atāuaina le fa'atupula'ia o la lātou gagana, i 'upu ma le mālamalama i le kalama, aemaise ai lo latou mālamalama i fausaga o le gagana Sāmoa. E matuā tāua fo'i galuega fa'atalatalanoa e fafaguina ai mea ua latou mua'i iloa a'o le'i faitau, ina ia fa'afaigofie ona feso'ota'i ma tūlaga o lo'o faitauina. E mafai ona fa'aaogā la lātou gagana muamua e fa'atalanoa ai matā'upu.

E tāua fo'i le gagana fa'auigalua. E ui o tamaiti o lo'o fa'ato'ā 'āmata ona a'oa'o la lātou faitau fa'asāmoa, ae tatau ona iai so latou malamalama i uiga o le gagana faauigalua fa'asāmoa. E lē o le a'oa'o o le gagana faauigalua i le vaega fa'ato'ā amata ae o le iai o se malamalamaga i uiga ia o le gagana. E mafai fo'i ona fa'aliliu fa'aperetania fuaitau o lo'o i le gagana fa'auigalua ina ia mālamalama tamaiti i uiga, ma fa'aataata o le gagana Sāmoa.


Footer: