You are here:
Le Kolisi Sir Edmund Hillary Collegiate, Otara.
Sa fa'atino nei lēsona i le ā'oga a Aukilani na ta'ita'i e le faiā'oga o Fa'atatau Samuelu i le vasega 11. E sefulu ma le lua tamaiti i le vasega. E to'afitu tamaiti na fananau i Niu Sila 'ae to'alima na fananau i Sāmoa. E lelei ma le tautala fa'asāmoa.
Alāfua ma Sini
O vāega sa fa'amamafaina e mai i le Vāega 6o le T'aiala mo le Gagana Sāmoa i Niu Sila i le itūlau e 70. O le Alāfua o gāluega na fa'aaogāina:
- Fefa'asoa'i lea o ni māfaufauga i ni mea sa faia, ni fa'amatalaga, ma ni manatu totino o i lātou o lo'o a'oa'oina le gagana
- Fa'aaogā ai le gagana Sāmoa i gāluega 'ese'ese o aso ta'itasi.
Fuafa'atatau
O fuafa'atatau na fa'aaogāina:
- faia ni fautuaga ma ni lapata'iga (fa'aaogā ai le gagana Sāmoa i gāluega ‘ese'ese o aso ta'itasi);
- talanoa atu e uiga i itū e lua o se mau - itu lagolago ma le itū tete'e (fefa'asoaa'i māfaufauga i ni mea sa faia, ni fa'amatalaga, ma ni manatu totino).
Fa'anaunauga ia 'Ausia
O le fa'anaunauga sa galue i ai le faiā'oga:
- ina ia mafai e tamaiti ona fetufaa'i manatu e ala i tusitusiga e fa'atatau i se ulutala po'o se matā'upu. O lipoti ua tusia ma sauni fa'atasi e le vasega ia avea lea ma 'autū o se gūluega tusitusi e lelei ona fa'asolo ma feso'ota'i manatu.
- e avea fo'i ma 'auala e fetufaa'i ai iloa ma tomai o tamaiti i matā'upu talanoaina. Ia fa'aleleia atili le tusitusi fa'asāmoa a tamaiti e ala i gāluega fai 'a'o le'i 'āmataina le lesona fa'agāsolo, ma le uma o le lesona. E fā piliota na faia ai lenei lesona.
Gāluega Fa'atino
- I le 'āmataga o le gāluega sa 'avatu e le faiā'oga se ulutala i tamaiti ina ia tusi mai iai se tali a le tamaititi lava ia ma 'aumai se māfua'aga e tasi o lana tali. O le ulutala", Pe ua tatau ona sui le togiga a le 'āoga i le lavalava ese pe leai?" Na tusi lava le tali a le tamaitiiti ia ma le māfua'aga.
- Na māe'a ona talatalanoa lea o le faiā'oga ma le vasega ma tu'ufa'atasi tali a e 'auai ma tali a ē lē 'auai e sui le togiga a le ā'ogaFesoasoani a le faiā'ogaA'o fa'agāsolo tusitusiga na fa'aaogā e le faiā'oga i le lātou talatalanoaga ma le vasega ni 'upu e fesoasoani ai i le 'āmataga o se matā'upu, so'oso'oina o manatu, atoa ai ma le fa'ai'uina o se manatu i tusitusiga.
Fa'ata'ita'iga
Amataga o se manatu, ogatotonu, o le faaiuina o se manatu
Ou te fa'atulou … O le itū muamu … O le ala lea o lou … Le pa'ia o le 'aufaitau … O le itū lona lua … Manatu e …
| Fa'a'upu o se manatu
O si o'u lagona vaivai e … I le ma
le isi … Ou te manatu o le'ā …
Fa'apea … 'Ae peita'i … O le a
fa'agata ai so'u tāofi …
Ou te manatu e fa'apea … E ao fo'i
ona manatu i le … O si o'u lagona
…
O itū nei ou te lagona ai … Ou te toe fa'aopoopo atu e vaivai lea
|
-
O le fa'ata'ita'iga na fai e le faiā'oga i luga o le laupapa e fa'aaogāina ai le ulutala, "Pe ua tatau ona sui le togiga i lavalava ese pe leai?" ma fa'aaogāina ai upu so'oso'o ma manatu o tamaiti e fau ai le tusi e fa'apea:O le Komiti Fa'afoe a le Ā'oga
Kolisi Maualuga o Sir Edmund Hillary, Otara
Ua 'ou tusi atu ona o le matā'upu lenei, "Pe tatau ona…"(Āmataga)
O itū nei ou te manatu ua tatau ai ona suia le togiga i lavalava 'ese. Muamua, ua taugatā tele lavalava togiga. Ua lē mafai e mātua ona totogi pili, toe totogi togiga..
('Auivi o manatu)
O le itū lona lua, a leiloa pe gaoia la'u togiga ua fa'asala.
E fa'atali mo se taimi 'umi e toe fa'atau ai se isi togiga..
I le ma le isi, e lē mānaia le tatou togiga i la'u va'ai. E to'atele tamaiti e lē fa'atāuaina le mamā ma le mānaia(Fa'ai'uga)
O nai o'u lagona vaivai ia e uiga i le matā'upu
Fa'afetai lava
Lopeti Gaugau
Na velo 'aso fa'atasi le faiā'oga ma le vasega ina ia fausia se tusi e fai ma alāfua o le gāluega o le a fai. (Faaiuga)
Faafetai lava
Lopeti Gaugau
- Fa'ata'ita'iga/Auivi o le tusi faifa'atasi e le vasegaNa 'avea le tusi fa'ata'ita'i o i luga e fai ma ta'iala o gāluega na fai i vāega ta'ito'atolu i totonu o le vasega. Na vaevaeina le vasega i ni vāega ta'ito'atolu. Na au'ili'ili e tamaiti le tusi ma taumafai e fa'atalanoa fuafa'atatau o se tusi lelei. O ā lātou gāluega, o le filifili lea o se ulutala e galulue aga'i i ai. E fauina fo'i sa lātou tusi e fa'aaogāina ai le 'auivi ua fa'ata'atia. O le umi o le tusi e selau limasefulu 'upu. O ulutala la nei.Tusi se tusi i le:Komiti Fa'afoe a le 'Āoga (Board of Trustee) ua taugatā tele mea'ai o le fale'oloa a le 'āoga ua le gafatia e tamaiti.
- O le pule o le 'āoga, ua tatau ona fa'aopoopo se isi potumālōlō o tamaiti (common room) ona e le lava le tolu mo le 'āoga atoa i taimi o mālōlōga.
- I le mamalu o mātua Sāmoa uma ina ia 'auai i aso e tufa ai lïpoti (report evening) ma lagolagoina le su'egātupe (fair) a le 'āoga. Fa'amatala le tāua o ia aso.
- O le pa'ia o mātua Sāmoa uma ina ia lātou lagolagoina le 'auai o le vāega a Sāmoa (Sāmoan group) i le fa'aaliga o siva ma pese fa'aleaganuu. Ia fa'amatala ni māfua'aga tatau o le 'auai ai o la outou 'āoga i lea tauvaga.
- Galuega e fai i vāega (groups)Tusiga o le tusiUlutala mo tusitusigaNa iloiloina e le faiā'oga ma tamaiti tusitusiga e fa'asa'oina ai vaega o tusi sa fa'alētonu. O se fa'ata'ita'iga, sipelaina o upu, fa'aaogāina o le taimi. Sa fa'aaogāina le pepa o iloiloga e fua i ai po ua 'ausia e tamaiti tapula'a ua fa'ata'atiaina. Silasila i le ata o i lalo.
Pepa o Iloiloga
Vāega ua 'ausia o le tusitusiga.
Fa'asa'o pe afai ua 'ausia
| Vaega
| Faiaoga
|
E fa'aaloalo le gagana fa'aaogā
|
|
|
E manino manatu fa'aalia
|
|
|
E feso'ota'i ma sologa lelei le fa'avasegaina o manatu
|
|
|
E sa'o le sipelaina o 'upu
|
|
|
E sa'o le fa'aaogāina o fa'ailoga tusitusi (punctuation)
|
|
|
O lo'o fa'aaogā fa'ailoga fa'aleo i vaega e atu ai (dicritical marks)
|
|
|
E iloa ona fausia le tusi
|
|
|
E 'anoa ma sologa lelei manatu
|
|
|
Na faafesuiai tusi ma isi tamaiti ona fai lea o se iloiloga i tusitusiga muamua i le faaaoga lea o se pepa o galuega o loo avatu ai fuafaatatau.
Ina ua maea ona iloilo e le faiaoga ma vaega taitasi a latou tusi ona taina lea i le komupiuta ma saini ai igoa o tamaiti i lea vaega ma lea vaega.
Galuega Fa'aopoopo
- Faitau se tusi i le fa'atonu i le nusipepa.
- Tusi se tusi i le fa'atonu i se matā'upu tāua.
- Tusi i le pule o le komiti fa'afoe i se matā'upu talafeagai o le ā'oga.
Back to top ^