Te Kete Ipurangi Navigation:

Te Kete Ipurangi
Communities
Schools

Te Kete Ipurangi user options:


You are here:

2.14 O Gāluega Sa'ili Mo le Fa'aleleia 'Ātili o Fa'ata'ita'iga

Gāluega Saili 1: kolisi o Wainuiomata, Wainuiomata

O le gāluega lenei sa fa'atino e le vasega o le tausaga 11, 12, ma le 13 i le Kolisi o Wainuiomata. O le faitau sa fuafua i ai le matā'upu. O le susuga lava i le faiā'oga ia Utusa'itoa Seiai sa fa'atautaia le vasega. O tamaiti i lenei vasega e fefiloi tapula'a o le mālamalamaga i le gagana Sāmoa. E to'aono tamaiti na fananau i Sāmoa ae to'atolu na fananau i Niu Sila.

O lenei gāluega sa fa'atinoina i piliota e lima a'e mafai fo'i ona faia i le ono o piliota e fuafua lava i le tapula'a o tamaiti o lo'o i le vasega.

O le matā'upu 'autū sa fuafuaina o le faitau tusi. O le ulutala sa filifilia mo le vasega o le "O le Galu Lolo". O lenei tala na tusia e Koke 'Ai'ono (i le Tala Tusia 1. Ueligitone: Alagā'oa o le Atamai, numera o lenei tusi 94207). O lenei tala o se fa'aliliuga mai le tusi o le School Journal. E mafai ona e fa'aaogāina isi tala Sāmoa pe a fa'apea e te finagalo i ai.

O Alāfua ma Fuafa'atatau

E tatau ona maua ni avanoa e i latou o lo'o a'oina le gagana e:

  • fefa'asoaa'i ai mafaufauga i ni mea sa faia, ni fa'amatalaga, ma ni manatu totino;
  • fefa'aalia'i ai lagona ma uiga;
  • fa'atino ai ma fetufa'ai e uiga i le gagana va'aia.

O vāega o le Ta'iala mo le Gagana Sāmoa i Niu Sila o lo'o tūsia i lalo o lo'o fa'amatala atu ai ni fautuaga mo faiā'oga i ni galuega 'auā lava le 'ausia o fuafa'atatau.

Vāega 5

Faitau

E tatau ona iai ni gāluega fa'atino e maua ai e i latou o lo'o a'oina le gagana ni avanoa e:

  • faitau ai se vāega o le tala;
  • fa'aali ai se lagona i le manatu o le tusitala;
  • sa'ili le agaga o lo'o i se tusitusiga mai le nusipepa (fa'atusa, nusipepa Sāmoa i Niu Sila);
  • faitau ai se tala pu'upu'u, ma fai i ai ni ona manatu;
  • sa'ili/su'esu'e ai i puna po'o alagā'oa e maua mai ai ni fa'amatalaga ma'oti;
  • su'esu'e ai i le gagana fa'amatai/failāuga, o lo'o fa'aaogāina ma fa'amaumauina i tusi.

(Ta'iala mo le Gagana Sāmoa i Niu Sila, itulau 64 – 5)

Vāega 6

Faitau

E tatau ona iai ni gāluega fa'atino e maua ai e i latou o lo'o a'oina le gagana ni avanoa e:

  • faia se su'esu'ega loloto i se matā'upu;
  • ma ia iloa fa'a'ese'ese le tala moni ma manatu fa'aalia;
  • ia iloa le feso'ota'iga o nei fa'amatalaga ma fa'amatalaga ua maua i le nusipepa, televise, ma le leitiō.

(Ta'iala mo le Gagana Sāmoa i Niu Sila, itulau 73)

Vāega 7

Faitau

E tatau ona iai ni galuega fa'atino e maua ai e i latou o lo'o a'oina le gagana ni avanoa e:

  • faitau ai le gagana fa'afailāuga i ni tusitusiga; e faia ai ni su'esu'ega i se matā'upu o le aganu'u fa'asamoa;
  • faitau ai ni solo sa tusi e tusi solo Sāmoa.

(Ta'iala mo le Gagana Sāmoa i Niu Sila, itulau 79)

Gāluega

  1. Sa a'oa'oina e tamaiti 'upu e ao ina ia iloa pe'ā faitau i se tala po'o le fa'alogo foi a'o faitau e le faiā'oga. O nei vāega e aofia ai, itū'āiga 'upu, 'upu uiga lasi ma 'uiga 'ese'ese, fa'afetauiga o 'upu ma uiga, 'upu uiga tutusa, 'upu mai ulua'i a'oa'oga, uiga o 'upu maotua po'o 'upu fa'aaloalo, ma fa'auigalua. O se fa'ata'ita'iga, 'upu ua iloa e tamaiti e uiga i se fa'alavelave. (O se fa'ata'ita'iga, mafui'e, fa'asalalauga, vevesi.) O nei 'upu na maua mai i talanoaga a le faiā'oga ma le vasega e ala lea i le velo'aso fa'atasi i ai.
  2. E lē gata i lea o le tusitusi lea o ni vāega o taimi ma mea na tutupu i le tala i le pepa ua uma ona saunia e le faiā'oga, ina ia tusitusi i lalo 'a'o faitauina le tala. Sa tu'uina ia itū 'ese'ese i se pusa o fa'amaumauga.
  3. Sa talatalanoa fo'i tamaiti i ni vāega lāiti ma taumafai e fau ni fesili e ono fesiligia pe'ā uma ona faitau le tala e fua i ai le maualuga o le mālamalamaga. O fesili e mafai ona fau mai i ni vāega tāua e pei o le; mafua'aga o le faitau tusi, vāega ua iloa e uiga i le galu lolo, mea e taumate pe iloa, mea e le iloa, uiga o le 'upu lolo.
  4. Sa vaevaeina loa le vasega i vāega e lua. E to'afā le isi vāega 'ae to'alima le isi. O le faiga lenei ua ta'ua o le faitau felagolagom'ai. Talu ai ona o le to'atele o le vasega o tamaiti e lē o la lātou gagana muamua le gagana Sāmoa o lea sa fa'afefiloi ai. O tamaiti to'atolu na fānanau i Sāmoa sa 'ese'ese vāega na iai. Sa iai fo'i taimi sa fa'aliliu ma fa'amālamalama ai 'upu ma fa'a'upuga tāua mai le gagana Sāmoa i le gagana Peretania. Sa matuā fa'amālamalama au'ili'ili fo'i uiga tonu o mea mana'omia mai i tagata ta'ito'atasi. Sa tofu le tagata ma lana vāega e tautala ma fesiligia pe'ā 'uma ona faitau ta'ito'atasi lē lēoa ni vēega ua vaevae i ai le tala (o se fa'ata'ita'iga, faitau ta'i lua palakalafa).

O vāega la nei a tagata ta'ito'atasi:

  • fa'amālamalama vāega tāua faapitoa;
  • fa'amālamalama ni feso'ota'iga ma tulaga ua iloa;
  • mate se mea e ono tupu i le lumana'i;
  • fesili ni fesili tāua i ni tūlaga e lē o iloa ni tali;
  • fa'aali manatu, finau i manatu, lagolago, pe tete'e fo'i.

'A'o faitauina le tala sa fa'atagaina fo'i tamaiti e tusi ni nai tusitusiga pupu'u, 'upu po'o ni fa'a'upuga e fa'apitoa lava i vāega o lo'o taumafai e sa'ili mai i le faitauga o le tala.

  1. Vāega e vaevae i ai i talanoaga ma finauga.Na mae'a loa ona faitau felagolagoma'i le tala ona fuafua lea o vaega e tolu i lalo o matā'upu 'autū nei.
Vāega
Gāluega
  O se fa'ata'ita'iga:
Vāega 1Mālamalama i uiga tu'usa'o O le mau a le tusitala. O le a tonu le mau a le tusitala? Fa'amatala mai i ni pine fa'amau.
Vāega 2Fa'auigaina o le mau a le tusitala O le taumatemate i le fa'auigaga a le tusitala. O ā ni uiga loloto o le mau a le tusitala i lau lava fa'auigaga?
Vāega 3Uiga maotua a le tusitala Fa'amata o le uiga lea e lagolagoina e le tusitala? E iai se isi uiga 'oi tua atu o le uiga o lo'o faigōfie ona iloa?

Sa filifili lava le tamaitiiti ia i le vaega e fia iai. Na faatalanoa vaega ma taumafai e fetufaai ma finau a latou mau e lagolago ai la latou filifiliga.

Fetufaaiga mulimuli taaofaiga – i vaega e lua na amata ai. O le toe talatalanoa ma fetufaai e saili tali mo vaega e pei ona amata ai "O a mea ua tatou aoaoina mai i le tala 'O le Galu Lolo?'."

Iloiloga

Sa fua le maualuga o le mālamalama o tamaiti i le taliga o fesili ma le fa'aaliga o manatu i le taimi o fetufaa'iga i vāega. Na fa'aaoga e le faiā'oga le metotia o le talatalanoa po'o le fa'afaletui. Sa fa'atinoina lea i talanoaga fetufa'ai ta'ito'atasi po'o i totonu fo'i o vāega. O nisi o matā'upu na aofia i nei talanoaga:

  • mea ua iloa i le tala;
  • mea sa fa'afaigatā ona mālamalama i le tala;
  • 'auala e mafai ona atagia ai le uiga o se 'upu mai i le 'a'ano o le fuai'upu.

Sa pu'eina i le lā'au pu'eleo ni isi o talanoaga ma fetufaa'iga i vāega e fai ma pine fa'amau pe fa'ata'ita'i ai fo'i ni isi vasega ma tamaiti mo le lumana'i, ia po'o le toe fa'alogo fo'i i ai o tamaiti ma iloilo, auā le fa'aleleia o ā lātou faitau ma le tautala.

Gāluega Fa'aopoopopo

Faitau mo le luasefulu minute i aso uma o le gagana Sāmoa (Tusi Pa'ia, nusipepa, tusi o tala).


Footer: