Te Kete Ipurangi Navigation:

Te Kete Ipurangi
Communities
Schools

Te Kete Ipurangi user options:


You are here:

1.10 Ia Atina'e ma Teufatu le Gagana ma ia Laulauvivilu i Fa'aaogāga Ese'ese

O se tasi o fa'anaunauga taūa o so'o se tagatānu'u ua aumau 'ese mai i lona atunuu, o le mafai lea e fanau ma tupulaga o lalovaoa ona atina'e, teufatu, ma laulauvivilu i lana gagana. E ui i lea naunauta'iga o mātua ma le tele o taumafaiga e fa'aaogā le gagana i 'āiga ma ekalesia 'ae o lo'o molimauina mai i su'esu'ega i le fa'aaogāina o le gagana Sāmoa i Niu Sila, o le 'ese'ese atu o fanau ma tupulaga mai le fa'aaogāina o le gagana. O nisi tulaga ua fa'amaonia mai i ia su'esu'ega e fa'apea:

...e matuā tele atu le se'e 'ese mai le iloa fa'aaogā le gagana Sāmoa le tupulaga e tolu talu ona i ai i Niu Sila. O lona uiga, o fanau a fanau a ē na mua'i tō'ai mai i Niu Sila ua fa'aitiitia la latou gagana Sāmoa po o ua lē toe i ai foi, i le fa'atusatusa atu lea i o latou mātua ma mātua o latou mātua. O lonalua, o tupulaga talu ona i ai i Niu Sila (fanau a ē na mua'i to'ai mai i Niu Sila), e mafuli la latou gagana Sāmoa i le malamalama pe'a fa'alogo pe faitau nai lo le fa'aaogā e tusitusi pe feso'ota'i ai (Shameem, 1999; Roberts, 1999).

Ina ia fa'atupula'ia le naunau o tamaiti i le gagana Sāmoa, e tāūa le filifilia o 'autū o fa'aaogāga o le gagana e talafeagai ma o latou tupulaga, fa'atasi ai ma fa'aaogāga masani o le gagana i le feso'ota'iga o le lautele. O se fa'ata'itaiga, o tupulaga talavou Sāmoa olo'o ola a'e i totonu o Niu Sila ma isi atunuu, o lo latou si'osi'omaga ua le na'o le olaga fa'asāmoa a' olo'o aofia ai tu ma aga a tupulaga o lenā atunuu e pei o a latou musika, o ata vito ma tifaga, o fa'afiafiaga e pei o ta'aloga fa'akomipiuta,o feso'ota'iga i le initaneti, o ta'aloga e pei o laupapa fa'ase'e i le sami, o laupapa fa'ase'e e iai uili, sikuka. O le si'osi'omaga o tupulaga talavou i Niu Sila ua taūa ona tāpā i filifiliga o polokalame mo i latou. O le fa'ataunu'uina o fuafa'atatau o le Ta'iala mo le Gagana Sāmoa i Niu Sila, ua fautuaina ai le filifilia o 'autū ma fa'aaogāga o le gagana e tōsina ai loto o le tupulaga ia o latou a'oina, fa'atasi ma le mafai e i latou ona fa'aaogā le gagana e feso'ota'i ai ma e mātutua.


Footer: